เนื่องในโอกาสที่เดือนกรกฎาคมนี้เป็นเดือนครบรอบ 414 ปีชาติกาลของศิลปินผู้ได้รับการยกย่องให้เป็นหนึ่งในศิลปินผู้ยิ่งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ศิลปะตะวันตก อย่าง เรมบรันต์ ฟัน ไรจ์น (Rembrandt van Rijn) เราเลยถือโอกาสเอาเกร็ดสนุกๆ เกี่ยวกับเขามาเล่าให้ฟังกัน

รู้หรือไม่ว่าผลงานชิ้นเอกของเรมบรันต์ที่มีชื่อว่า The Night Watch (1642) หรือแปลเป็นไทยว่า “ผู้รักษาความสงบยามราตรี” นั้นเป็นชื่อที่ตั้งได้พลาดที่สุดชื่อหนึ่งในประวัติศาสตร์ศิลปะ เพราะอะไรน่ะเหรอ?

เพราะอันที่จริง ภาพนี้มีชื่อเดิมว่า Militia Company of District II under the Command of Captain Frans Banninck Cocq ซึ่งเป็นชื่อของร้อยเอก ฟรานซ์ แบนนิง ค็อคค์ และสมาชิกของกลุ่ม Kloveniers หรือ กองกำลังพลเมืองติดอาวุธ อาสาสมัครผู้ปกป้องเมืองแห่งอัมสเตอร์ดัม ผู้ว่าจ้างให้เรมบรันต์ให้วาดภาพหมู่ของพวกเขานั่นเอง ภาพวาดนี้เป็นผลงานชิ้นแรก ๆ ที่สร้างชื่อเสียงอันรุ่งโรจน์ และส่งให้เขากลายเป็นจิตรกรที่โด่งดังที่สุดในยุคนั้น 

ส่วนชื่อ The Night Watch นั้นเกิดจากความเข้าใจผิดอย่างใหญ่หลวงของนักประวัติศาสตร์ศิลปะและเจ้าของภาพในศตวรรษที่ 19 ที่คิดว่าฉากที่เกิดขึ้นในภาพเป็นตอนกลางคืน แต่ความเป็นจริงแล้ว ภาพวาดนี้เป็นฉากที่วาดขึ้นในเวลากลางวันต่างหาก แต่ที่คนในยุคนั้นเห็นว่าภาพวาดนี้เป็นตอนกลางคืนก็เพราะความมืดในภาพที่เกิดจากคราบฝุ่นที่สะสมเป็นเวลานับศตวรรษ บวกกับการซ่อมแซมที่ย่ำแย่ และการลงน้ำมันเคลือบเงาหนาหนักหลายชั้นของนักสะสมรุ่นหลัง เพื่อปกป้องภาพเขียนจากกาลเวลาและความเสียหายต่างๆ และเพื่อเป็นการปิดบังฝีแปรงอันอิสระของเรมบรันต์จากนักวิจารณ์ ที่มักจะคิดว่าสไตล์ของเขาเหมือนภาพวาดไม่เสร็จ ซึ่งเป็นลักษณะการทำงานที่ก้าวล้ำเกินไปจนไม่เป็นที่ยอมรับในยุคนั้น หลังจากสงครามโลกครั้งที่สอง ภาพวาดนี้ได้รับการบูรณะซ่อมแซมให้กลับมาอยู่ในสภาพที่ใกล้เคียงสภาพเดิมมากที่สุด เมื่อนั้น สีสันอันสดใสและแสงสีในยามกลางวันอันเจิดจ้าที่แท้จริงของภาพจึงได้เปิดเผยออกมาในที่สุด แต่ไหนๆ ก็ไหนๆ เมื่อชื่อ The Night Watch นั้นโด่งดังจนติดหูคนไปเรียบร้อยโรงเรียนดัตช์แล้ว มันก็ไม่ได้ถูกเปลี่ยนให้เป็น The Day Watch แต่อย่างใด แค่เพียงกำกับชื่อเดิมเอาไว้ให้คนรู้ด้วย ก็เท่านั้นเอง

แถมท้าย เรมบรันต์ ชัวร์หรือมั่วนิ่ม?

เกร็ดเล็กๆ อีกประการเกี่ยวกับผลงานของเรมบรันต์ก็คือ ด้วยความที่เขาเป็นศิลปินระดับปรมาจารย์ ผู้มีลูกศิษย์ลูกหามากมายหลายสิบคนในสตูดิโอขนาดใหญ่ของเขา และเหล่าบรรดาลูกศิษย์เหล่านั้นก็ต้องเป็นลูกมือช่วยเรมบรันต์ผลิตผลงาน รวมถึงพากเพียรวาดภาพเลียนแบบสไตล์ของอาจารย์เพื่อเป็นการฝึกฝีมือ ซึ่งเจ้า “งานฝึกฝีมือ” เหล่านี้นี่เอง ที่กลายเป็นภาพวาดราคาย่อมเยาสำหรับนักสะสมระดับรองๆ ที่ต้องการครอบครองผลงานของเรมบรันต์ แต่มีเบี้ยน้อยหอยน้อยเกินกว่าจะซื้อผลงานของแท้ได้

ปัญหาก็คือ ในเวลาต่อมา ผลงานของลูกศิษย์เหล่านั้นหลายชิ้นตกอยู่ในมือของพ่อค้างานศิลปะชาวอัมสเตอร์ดัมหลายคน ที่เอามันออกไปขายเสมือนเป็นผลงานของเรมบรันต์จริงๆ และบางครั้งบางคราวก็มีการเพิ่มความน่าเชื่อถือด้วยการใส่ลายเซ็นปลอมของเรมบรันต์ลงไปในภาพเหล่านั้น

ร้อยปีก่อน มีผลงานประมาณเจ็ดร้อยชิ้นถูกเข้าใจว่าเป็นผลงานของเรมบรันต์ แต่ตอนนี้ตัวเลขลดเหลือมากกว่าครึ่ง เนื่องจากผู้เชี่ยวชาญทางศิลปะส่วนใหญ่ได้ใช้เวลาหลายต่อหลายปีในการพิสูจน์จนพบลักษณะที่แตกต่างกัน (แม้เพียงเล็กน้อย) ระหว่างงานของผู้ที่เป็นอาจารย์กับงานของลูกศิษย์ โชคร้ายตกเป็นของเจ้าของภาพกำมะลอบางคนที่จ่ายเงินเป็นจำนวนมากเพื่อให้ได้ผลงาน (ที่ดูเหมือนภาพวาดของแท้) ซึ่งก็หมายถึงมูลค่าที่เพิ่มขึ้นที่ผู้ครอบครองภาพวาดที่แท้จริงจะได้รับอีกด้วย ทุกวันนี้ราคาของภาพวาดของแท้ของเรมบรันต์ และงานที่ทำขึ้นโดยลูกศิษย์ของเขาก็มีความแตกต่างกันลิบลับ แม้แต่พิพิธภัณฑ์ศิลปะยักษ์ใหญ่ของโลกอย่าง เดอะเม็ท (พิพิธภัณฑ์ศิลปะเมโทรโปลิแทน) ก็ยังเคยครอบครองภาพวาดถึงสี่สิบสองภาพซึ่งเคยถูกเชื่อว่าเป็นผลงานเรมบรันต์ของแท้ แต่ตอนนี้ภาพเขียนเหล่านั้นถูกพิจารณาว่าเป็นของเทียม มีเพียงสองภาพเท่านั้นที่มีเอกสารดั้งเดิมและข้อมูลอันน่าเชื่อถือได้ที่สามารถสืบสาวความเป็นของแท้จากมือศิลปินผ่านนักสะสมหลายต่อหลายรุ่นมาเป็นเวลากว่า 350 ปีแล้ว

หรือภาพวาดที่เคยเป็นผลงานที่โด่งดังที่สุดชิ้นหนึ่งของเรมบรันต์อย่างภาพวาด The Man with the Golden Helmet (1650) เอง ในปัจจุบันก็ได้รับการพิจารณาว่าไม่ได้เป็นผลงานของเรมบรันต์อีกต่อไป หากแต่น่าจะเป็นผลงานของลูกศิษย์คนหนึ่งของในสตูดิโอของเขามากกว่า

#Xspace #Art #Artist #RembrandtvanRijn #TheNightWatch #Inspiration